Lời tiên tri tự ứng nghiệm

Lời tiên tri tự ứng nghiệm là gì?

#

Lời tiên tri tự ứng nghiệm (Self-fulfilling prophecy - SFP) xảy ra khi một dự đoán trở thành sự thật bởi một niềm tin, một kỳ vọng cao rằng dự đoán đó sẽ trở thành sự thật. Nói cách khác, một niềm tin, một kỳ vọng cao có thể điều chỉnh hành vi của con người để hiện thực hóa theo hướng củng cố cho niềm tin, kỳ vọng đó.

Phân loại SFP

#

Dựa trên chủ thể của niềm tin điều khiển hành vi, SFP chia làm hai loại chính:

1. Tiên tri tự thân (Self-imposed prophecies) dựa trên kỳ vọng của bản thân.
2. Tiên tri ngoại lai (Other-imposed prophecies) dựa trên kỳ vọng của môi trường xung quanh.

Tiên tri tự thân

#

Hiệu ứng giả dược

#

Để đánh giá hiệu quả của một dược phẩm mới, các thử nghiệm lâm sàng được áp dụng trên hai nhóm bệnh nhân: một có kiểm soát (control group) và một thực điều trị (treatment group). Người tham gia không biết mình thuộc nhóm nào.

Nhóm điều trị được sử dụng thuốc thật, trong khi nhóm kiểm soát được cung cấp loại chế phẩm có ngoại hình rất giống hàng thật nhưng không có bất cứ đặc tính điều trị nào (giả dược - placebo - dân dược hay đọc là “Pờ-la-xê-bô” thì phải!). Nhà nghiên cứu so sánh kết quả giữa hai nhóm để đánh giá hiệu quả thuốc.

Điều thú vị là trong một số trường hợp, bệnh nhân dùng giả dược lại phản ánh chuyển biến tích cực. Các nhà nghiên cứu đánh giá điều này xuất phát từ niềm tin của bệnh nhân rằng họ được điều trị thật. Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng giả dược (The placebo effect).

Tiên tri ngoại lai

#

Hiệu ứng Pygmalion

#

Trong một nghiên cứu giáo dục về mối liên hệ giữa kỳ vọng của giáo viên với kết quả của học sinh, đầu học kỳ, sau khi tổ chức một bài kiểm tra, giáo viên được chỉ định một số học sinh được đánh giá là có tiềm năng xuất sắc nếu được kèm cặp kỹ càng. Thực tế, những học sinh này được lựa chọn ngẫu nhiên.

Sau vài tháng, các nhà nghiên cứu quay lại và kiểm tra, nhận được kết quả là nhóm học sinh được định vị là “tiềm năng” học hành tiến bộ nhanh hơn bạn cùng lớp. Nguyên nhân là vì được kỳ vọng sẽ trở nên giỏi giang nên giáo viên đối xử với nhóm này khác biệt so với phần còn lại, chẳng hạn như dành nhiều công sức và thời gian chỉ dạy hơn. Điều này không chỉ tác động đến lực học mà còn nâng cao vị thế tâm lý của mỗi học sinh thuộc nhóm này khi tự nhìn nhận bản thân.

Chúng ta (giáo viên trong nghiên cứu trên) dành cho người khác (nhóm học sinh tiềm năng trong nghiên cứu trên) niềm tin thế nào sẽ tác động tới cách ta hành xử với họ theo hướng đưa đẩy đến điều ta tin thành sự thật. Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng Pygmalion: Kỳ vọng cao hơn, kết quả tốt hơn.

SFP hoạt động thế nào?

#

SFP là một chu trình lặp lại với 4 bậc:

1. Chúng ta hình thành một niềm tin, một kỳ vọng về một thành quả tương lai. Thành quả có thể về bản thân (ví dụ, “Tôi sẽ đậu đại học”) hoặc môi trường (ví dụ, “Đồng nghiệp không thích tôi”).
2. Niềm tin này ảnh hưởng đến thái độ của bản thân với tình huống (ví dụ, học hành chăm chỉ) hoặc với môi trường (ví dụ, hạn chế tiếp xúc với đồng nghiệp).
3. Thái độ và hành động của ta hình thành nên cách nhìn của môi trường tới ta, thể hiện bằng hành vi từ người khác (ví dụ, đồng nghiệp cũng né tránh ta) hoặc kết quả nhận lại (ví dụ, đậu đại học).
4. Niềm tin ban đầu là chính xác, hành vi theo đó được củng cố, và lời tiên tri đã ứng nghiệm.

Ứng xử thế nào với SFP?

#

• Đầu tiên, chính là phải nhận thức về sự tồn tại của SFP: hiện tại là kết quả của quá khứ, tương lai được tạo ra từ nếp nghĩ và hành động của ngày hôm nay.
• Chủ động khoanh vùng những niềm tin hoặc kỳ vọng có khuynh hướng giới hạn tiềm năng của bản thân để khắc chế, loại bỏ.
• Từ đó, cam kết cao nhất với bản thân về những niềm tin và mục tiêu có giá trị cao, kể cả khi bị tác động từ niềm tin của người khác.
• Thực hành trắc ẩn và trung thực với bản thân (self-compassion): có thể buồn bã nhưng không nên quá thất vọng khi không đạt kỳ vọng. Chấp nhận thực tại, nhìn rõ sai lầm, học từ thất bại, rút kinh nghiệm từ đó để tiến lên với cách làm khác biệt.

Kết luận

#

• Lời tiên tri tự ứng nghiệm xảy ra khi niềm tin, kỳ vọng vào dự đoán cuối cùng lại thúc đẩy dự đoán thành sự thật.
• Lời tiên tri tự ứng nghiệm có thể tạo ra những tác động tiêu cực. Vì vậy, một thế giới quan thực tế, tích cực, tập trung vào hành động là hành trang cần thiết để giúp mỗi người dựng xây tương lai thành công cho riêng mình.

Tài liệu tham khảo

#

1. [Scribbr] Self-Fulfilling Prophecy
2. [VeryWellMind] What Is a Self-Fulfilling Prophecy?
3. [Wikipedia] Self-fulfilling prophecy
4. Fake It Till You Make It - What Every Translational Investigator Can Learn From the Rise and Fall of Theranos